ضدعفونی بیمارستان‌ها و اماکن درمانی

محیط های مراقبت های بهداشتی مکان هایی هستند که پاتوژن ها، میکروب ها و باکتری های مضر در آن زندگی و تکثیرمی شوند. بدون شک موثرترین، کم خرج روش مبارزه با عفونت، جلوگیری از بروز آن می شوند. متداولترین ضدعفونی کننده هایی که امروزه در کلینیک ها و اماکن درمانی مانند بیمارستان ها ، درمانگاه ها ، کلینیک های دندانپزشکی و دامپزشکی استفاده می گردند محصولاتی مانند  بتادین، کلرهگزیدین، الکل، استات، آب اکسیژنه، بوریک اسید، نیترات نقره، سیلورسولفادیازین هستند. به عنوان مثال برای پیشگیری از بروز عفونت محل جراحی یکی از اقدامات موثر, ضدعفونی موضع جراحی است، از این رو در سال ۱۹۵۴ در انگلستان کلر هگزیدین به عنوان ضد عفونی‌کننده زخم، نظافت پوست و ضد عفونی کردن قبل از جراحی به بازار عرضه شد.

درحال حاضر استفاده از اسپری کلرهگزیدین الکل در ضد عفونی محل جراحی استفاده میشود. این در پیشگیری از عفونت موثر بوده، سریع الاثر است و نیازی به شستشو و  پاک کردن  پس از استفاده ندارد . در کنار کلرهگزادین الکل، ضدعفونی کننده اسید هیپوکلروس (با غلظت 70-80 ppm) میتواند به عنوان  یک ضد عفونی کننده پوست بر پایه آب، دارای اثرگذاری سریع در 30 ثانیه،  ۱۰۰% بی خطر و بدون بو مورد استفاده قرار گیرد که 99/99درصد، ویروس ها ،انگل ها و قارچ ها، باکتری ها و باکتری های مقاوم را از نیز بین می برد. این اسید میتواند به عنوان یک ضد عفونی کننده موثر در جراحات پوستی و هچنین در ضدعفونی محل ناشی از اعمال جراحی و تزریق ها مورد استفاده قرار گیرد. این اسید باکتری ها، بیوفیلم و التهاب را کاهش می دهد و بهبود زخم را افزایش می دهد.  از طرفی این محلول غیر سمی، غیر حساسیت زا است.

در خصوص محیط اماکن درمانی، به طور کلی ضدعفونی محیط کلینیک و بیمارستان به دو سطح  محیط های با ریسک آلودگی بالا (بحرانی) و ریسک آلودگی متوسط (غیر بحرانی) تقسیم می شود.

با توجه به تعداد و نوع مراجعین (بیماران، همراهان، سایر کادر درمان) در بخش های مختلف تمام اتاق‌های بیمارستان ملزم به استفاده صحیح از مواد ضدعفونی کننده هستند. بیمارستان ها هنگام تصمیم گیری در مورد استفاده از مواد ضدعفونی کننده یا شوینده مورد استفاده، هزینه، سازگاری مواد، ماندگاری و دفع را در نظر می گیرند.

محیط های تخصصی مانند اتاق های عمل و اتاق های نوزادان و محل مراقبت های سرپای و اورژانس به عنوان محیط های دارای ریسک آلودگی بالا نیاز به پروتکل  ضدعفونی کننده سخت گیرانه تری دارند.  در پروتکل ضدعفونی بیمارستان ها،  باید با توجه میکروب های هدف، نوع سطح (پارچه، فلز، پلاستیک و …)، سازگاری ضدعفونی کننده با سطوح و مواد، ایمنی کارکنان و بیماران و همراهان آنها، مسایل زیست محیطی و پسماند بیمارستانی، ضد عفونی کننده های مناسب را انتخاب نمایند.

در یک پروتکل ضد عفونی بیمارستانی معمولا از ترکیبات زیر در سطوح دارای ریسک بالا و متوسط استفاده می شود:

ترکیبات آمونیوم چهارتایی: این ترکیبات به عنوان یک ضدعفونی کننده سطح پایین در برابر اکثر باکتری ها، ویروس های پوششی و برخی قارچ ها مؤثر است و در سطوح غیر بحرانی مانند کف، نرده تخت، میز سینی، کاف فشار خون، دیوارها و پارتیشن ها استفاده می شود.

هیپوکلریت ها: این ترکیبات رایج ترین ضدعفونی کننده های کلر هستند. هیپوکلریت سدیم به صورت تجاری به عنوان سفید کننده  ها  در دسترس است. مشکل اصلی در استفاده از این ضدعفونی کننده ، ایجاد  تحریکات پوستی، التهاب  چشمی و مجاری تنفسی و بوی آزار دهنده آن است همچنین در غلظت های بالا خورنده فلز و الیاف است و می تواند باعث تغییر بافت و رنگ در پارچه لباس های بیماران و ملحفه ها گردد. درنتیجه توصیه میشود بیمارستان ها از این محصولات  با حفظ ایمنی کاربر (ماسک و دست کش)، تنها برای ضدعفونی حمام، سرویس های بهداشتی بیمارستان استفاده کنند.
فنولیک: در گذشته از فنلی به نام اسید کربولیک به عنوان ضدعفونی کننده جراحی استفاده میشد ولی اکنون به عنوان ضد عفونی کننده سطوح در بیمارستان ها استفاده می شوند. مشکل اینجاست که اگر این محصولات به درستی استفاده نشوند باعث تحریکات پوستی و ریوی شده و همچنین برای نوزادان بسیار خطرناک است.

فرآورده های پراستیک اسید: این ترکیبات جز ضدعفونی کننده های پزشکی سریع الاثر هستند. آنها باکتری کش، قارچ کش، ویروس کش، مایکوباکتر کش و اسپور کش هستند. با این حال، اسید پراستیک در صورت رقیق شدن می تواند ناپایدار شود و همچنین میتواند برخی از فلزات مانند مس و برنج را دچار خوردگی کند.

استفاده از ترمیکا به عنوان یک ضد عفونی قوی و سطح بالا همه موجودات زنده مانند باکتری ها، ویروس قارچ ها موثرحتی اسپور باکتری را از بین می برد. با توجه به قدرت بی نظیر این ماده و سهولت تهیه و انباشت و استفاده از آن ، می توان به صورت تکرار شونده ای محیط را ضد عفونی و گند زدایی نمود (محلول ۲۰۰ ppmو پی اچ زیر ۶) می تواند در سطوح بحرانی و غیر بحرانی استفاده گردد. همچنین این اسید می تواند از طریق مه پاش ها یا در دستگاه های فوگر سرد استفاده کرد تا به طور گسترده ضد عفونی کننده اتاق ها و هوا باشد. مه پاش ها ذرات پاشش را به اندازه ۵ میکرون و حداکثر تا بیست میکرون کوچک می کنند.

استفاده از این محصول با غلظت مشخص، باعث خوردگی سطوح نمیگردد، بافت و رنگ پارچه را تغییر نمیدهد. خطری برای سلامت و ایمنی کاربران در بیمارستان ها و بیماران ندارد، و چون بر پایه آب است مواد شیمیایی وارد فاضلاب بیمارستانی نکرده و برای محیط زیست خطری ندارد. از سوی دیگر این اسید می تواند به عنوان یک تصفیه کننده در فاضلاب بیمارستانی استفاده گردد.

در مورد ضد عفونی دستگاه های پزشکی باید گفت از این دستگاه ها در محیط های پرخطری با انواع عوامل بیماری زا استفاده می شود. برخی از دستگاه ها در معرض پاتوژن های عفونی پوست و  یا مستقیما در جریان خون بیماران قرار می گیرند، لذا ضدعفونی تجهیزات پزشکی با اطمینان از اینکه عوامل بیماری زا  قبل از انتشارو سرایت در مسیر خود متوقف می شوند، تضمین کننده سلامت بیماران و کادر درمان است.
 تجهیزات پزشکی نیز مانند محیط های پزشکی دارای انواع پر خطر (بحرانی)، خطر متوسط و خطر پایین هستند
دستگاه‌های خطر متوسط و خطر پایین  (مانند دماسنج، پیجر بیمارستان، قیچی ها و گوشی های پزشکی ، کاف‌های فشار خون یا قطب‌های IV) باید بدون استثنا پس از تماس با بیمار ضدعفونی شوند، این دستگاه ها ممکن است با پوست دست نخورده (بدون جراحت) تماس پیدا کنند و بنابراین خطر کمتری نسبت به دستگاه های دسته های دیگر دارند و در آنها می توان از ضدعفونی کننده سطح پایین با میکروب کش شیمیایی که توسط EPA به عنوان ضدعفونی کننده بیمارستانی ثبت شده است و برخی از ویروس ها و باکتری ها را از بین می برد، استفاده کرد.

در تجهیزات با ریسک بالا استفاده از ضدعفونی سطح بالا مانند گلوتارآلدئید، پراکسید هیدروژن، ارتو فتال آلدئید ضروری است. اما پس از استفاده از آنها  به دلیل ترکیبات شیمیایی استفاده شده، دستگاه ها باید با استفاده از آب استریل، از تمام مواد شیمیایی شسته شوند. همچنین دستگاه های پزشکی از جمله دستگاه آندوسکوپی، کرونوسکوپی، دیالیز، سونوگرافی، سی تی اسکن و  دیگر اشیاء پایدار و دستگاه هایی که با بافت ها و مایعات استریل بدن مانند اندام های داخلی یا سیستم قلبی عروقی (مانندتجهیزات جراحی، کاترها و ایمپلنت ها) در تماس هستند همچنین  نیاز به استریل نیاز دارند. در کلینیک ها در کنار استفاده از مواد از ضدعفونی کننده از بخار برای استریل کردن استفاده می کنند.

ترمیکا میتواند به عنوان  یک ضد عفونی کننده مناسب تجهیزات شیمیایی،  دارای اثرگذاری سریع در 30 ثانیه،  ۱۰۰% بی خطر و بدون بو مورد استفاده قرار گیرد که  99/99درصد ، ویروس ها ،انگل ها و قارچ ها، باکتری ها و باکتری های مقاوم را از نیز بین می برد. استفاده از این اسید با غلظت مشخص، باعث خوردگی سطوح نمی گردد و همینطور خطری برای سلامت بیماران و کادر درمان ندارد.